Ze względu na to, że organizm nie jest w stanie samodzielnie wytworzyć witamin w odpowiedniej ilości, muszą być dostarczone w postaci właściwie zbilansowanej diety lub suplementów. Ich zróżnicowane funkcje obejmują wiele ważnych procesów metabolicznych, biochemicznych oraz fizjologicznych, do których należą m.in.:
- ochrona przed wolnymi rodnikami,
- metabolizm energetyczny,
- synteza hormonów i enzymów,
- wsparcie układu odpornościowego i nerwowego,
- rozwój i mineralizacja kości.
Niedobór witamin może prowadzić do wielu poważnych problemów zdrowotnych, a w niektórych przypadkach – stanowić zagrożenie życia.
Najczęściej występujące objawy awitominozy charakteryzują się:
- powolnym gojeniem się ran,
- spadkiem odporności,
- uczuciem zmęczenia,
- pogorszeniem funkcjonowania narządów,
- osłabioną kondycją skóry, włosów i paznokci.
Nadmiar witamin, czyli hiperwitaminoza może odpowiadać za wystąpienie szeregu przykrych dolegliwości, takich jak:
- bóle i zawroty głowy,
- zaburzenia krążenia,
- osłabienie organizmu,
- utrata apetytu,
- mdłości,
- zaparcia lub biegunka.
Hiperwitaminoza rzadko występuje z powodu spożywania zbyt dużej ilości witamin z pożywienia, najczęściej spowodowana jest nadmierną suplementacją.
W trakcie leczenia
Właściwy sposób odżywiania, a wraz z nim przyswajanie odpowiedniej ilości witamin, jest kluczowy podczas leczenia choroby onkologicznej oraz rekonwalescencji. Różnego rodzaju terapie, w tym terapie onkologiczne, które mają na celu niszczenie komórek nowotworowych, powodują wiele skutków ubocznych: często przyczyniają się do powstania niedoboru witamin, co znacznie wydłuża drogę powrotu do zdrowia. Prawidłowo zbilansowana dieta, bogata w witaminy i minerały nie tylko poprawia samopoczucie, ale przede wszystkim ma bezpośredni wpływ na powodzenie terapii, regenerację organizmu i osłabienie istniejących działań niepożądanych. O roli prawidłowego odżywiania w trakcie terapii onkologicznej można przeczytać tutaj.
Witaminy a suplementy
Chociaż korzyści płynące z prawidłowej podaży witamin w diecie są niezaprzeczalne, ich suplementacja oczywista już nie jest. Nieprzemyślane przyjmowanie witamin w formie tabletek, kapsułek czy płynów może mieć konsekwencje tragiczne w skutkach, w szczególności u osób, które są poddane różnego rodzaju terapiom.
Suplementy to nie tylko „złote witaminy”, ale również barwniki, wypełniacze i otoczki, które wraz z substancją aktywną dostarczane są do organizmu i nierzadko wchodzą w interakcje z dotychczas przyjmowanymi lekami.
Suplementacja witamin powinna odbywać się jedynie z zalecenia lekarza prowadzącego, kiedy niedobór konkretnej witaminy uzasadniony jest aktualnym stanem pacjenta lub potwierdzony wynikami badań. Należy wówczas przyjmować tylko te preparaty, które zostały wskazane. Na rynku dostępnych jest obecnie wiele suplementów, których skład obfituje nie tylko w witaminy i minerały, ale również substancje ziołowe. Niektóre zioła, np. dziurawiec, są wysoce niewskazane w trakcie podjętej terapii przeciwnowotworowej, ponieważ, kolidując z lekami, mogą doprowadzić do opóźnienia reakcji na leczenie, przerwania planu terapeutycznego, a nawet niewydolności wielu narządów.
ABC dla zdrowia
W trosce o zachowanie zdrowia i lepszego samopoczucia wskazane jest dostarczanie do organizmu witamin, takich jak:
Witamina A
Występuje w produktach zwierzęcych oraz warzywach i owocach, m.in.: w marchwi, czerwonej papryce, szpinaku, morelach, śliwkach i wiśniach. Witamina A jest rozpuszczalna w tłuszczach. Warunkuje prawidłowy proces widzenia i odbierania bodźców wzrokowych, bierze udział w procesach różnicowania komórek, wspomaga działanie układu immunologicznego, uczestniczy w procesach wzrostu tkanki kostnej i korzystnie wpływa na wygląd włosów, skóry i paznokci. Jej niedobór objawia się nadmiernym rogowaceniem naskórka, wypadaniem włosów, suchością skóry czy wydłużonym procesem gojenia się ran. Z kolei nadmiar witaminy A może doprowadzić do powiększenia wątroby, osłabienia, zmian skórnych oraz demineralizacji kości i zwiększenia ryzyka złamań.
Witamina B
Witaminy z grupy B są rozpuszczalne w wodzie i zawierają 8 związków odgrywających kluczową rolę w metabolizmie energetycznym organizmu, funkcjonowaniu układu nerwowego oraz w produkcji czerwonych krwinek.
- Witamina B1 (tiamina) korzystnie wpływa na pracę serca i układu odpornościowego. Wspomaga prawidłową pracę układu nerwowego oraz chroni komórki przed uszkodzeniami spowodowanymi przez wolne rodniki. Występuje głównie w pełnoziarnistych produktach zbożowych, w mięsie, orzechach i nasionach, jak również w ziemniakach. Jej niski poziom w organizmie człowieka może przyczynić się do problemów z pamięcią i koncentracją, przewlekłym zmęczeniem i osłabieniem oraz zaburzeniami pracy serca. Przedawkowanie tiaminy może wiązać się z arytmią, drgawkami, bólami brzucha bądź reakcją alergiczną.
- Witamina B2 (ryboflawina) uczestniczy w metabolizmie energetycznym, funkcjonowaniu układu nerwowego oraz w utrzymaniu zdrowia skóry i wzroku. Najczęściej występuje w mięsie i przetworach mlecznych, w orzechach, nasionach słonecznika, w szpinaku czy jarmużu. Deficyt ryboflawiny odpowiadać może za osłabienie układu nerwowego (problemy ze snem), światłowstręt lub zapalenie błon śluzowych. Jej nadmiar może powodować bóle brzucha, nudności, a czasem zawroty głowy.
- Witamina B3 (niacyna) wspomaga pracę obwodowego układu nerwowego oraz prawidłowe funkcjonowanie mózgu. Bierze udział w procesie krwiotwórczym oraz uczestniczy w syntezie hormonów płciowych, kortyzolu, insuliny i tyroksyny. Znaleźć ją można w mięsie, orzechach i nasionach, w pełnoziarnistym pieczywie, kaszach oraz warzywach liściastych. Do skutków niedoboru niacyny zaliczyć można suchość i przebarwienia skóry, osłabienie, stany lękowe, pelagrę, łamliwość włosów i paznokci czy problemy z koncentracją. Długotrwała suplementacja witaminy B3 w wysokich dawkach przyczynić się może do powstania wysypki, zaczerwienienia skóry, nudności oraz zaburzeń krążenia.
- Witamina B4 (cholina) jest prekursorem acetylocholiny – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za przekazywanie sygnałów między komórkami nerwowymi. Poprawia pamięć, koncentrację i nastrój. Zawarta jest w żółtkach jaj, mięsie, soi i produktach zbożowy. Jej niedobór powoduje rozdrażnienie, dekoncentrację oraz zmęczenie mięśni. Zbyt wysoki poziom choliny może przyczynić się do wystąpienia problemów żołądkowych, nadmiernego pocenia się czy obniżonego ciśnienia krwi.
- Witamina B5 (kwas pantotenowy) jest niezbędna do uwalniania energii z pożywienia, syntezy hormonów. Korzystnie wpływa na regenerację skóry i włosów oraz wspomaga funkcjonowanie układu odpornościowego i nerwowego. Brak kwasu pontotenowego w codziennej diecie może przyczynić się do uczucia zmęczenia i znużenia lub wypadania włosów. Naturalnie występuje w mięsie, orzechach ziemnych, pełnoziarnistym pieczywie i nasionach słonecznika, jak również w warzywach liściastych. Nadmiar witaminy B5 spowodować może zawroty głowy, nudności i biegunki.
- Witamina B6 (pirydoksyna) odgrywa kluczową rolę w metabolizmie energetycznym, funkcjonowaniu układu nerwowego oraz w utrzymaniu zdrowia skóry i włosów. Znaleźć ją można w mięsie, orzechach, szpinaku, produktach zbożowych i kaszy. Deficyt pirydoksyny prowadzi do anemii, depresji, uszkodzenia układu nerwowego i ogólnego osłabienia organizmu. Z kolei przedawkowanie tej witaminy może objawiać się drętwieniem i bólem kończyn oraz problemami ze snem.
- Witamina B7 (biotyna) jest koenzymem w syntezie cukrów, białek i kwasów tłuszczowych, co wpływa na właściwe funkcjonowanie skóry, włosów i paznokci. Wspiera funkcjonowanie układu nerwowego, bierze udział w procesie krzepnięcia krwi oraz pomaga w utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy. Nadmiar biotyny odpowiada za występowanie zawrotów głowy, nudności i biegunek, a jej brak – za łamliwość włosów i paznokci czy suchość skóry.
- Witamina B8 (inozytol) jest związkiem chemicznym niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego oraz w regulacji poziomu cukru we krwi i obniżeniu poziomu cholesterolu LDL i trójglicerydów. Wykazuje działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Inozytol występuje w otrębach, fasoli, grochu, nasionach sezamu, cytrusach oraz drożdżach. Brak tego związku doprowadzić może do zaburzeń nerwowych, metabolicznych oraz problemów z płodnością. Przedawkowanie inozytolu może wiązać się z nudnościami i biegunkami.
- Witamina B9 (kwas foliowy) pełni kluczową funkcję w syntezie DNA, metabolizmie aminokwasów oraz w produkcji czerwonych krwinek. Odpowiada za prawidłowy rozwój układu nerwowego płodu i zapobiega wadom cewy nerwowej. Kwas foliowy zawarty jest w szpinaku, jarmużu, kapuście, owocach cytrusowych, w fasoli, grochu oraz w kaszach i brązowym ryżu. Jego niedobór powoduje anemię, zaburzenia nerwowe oraz wady cewy nerwowej.
- Witamina B12 (kobalamina) jest niezbędna do syntezy erytrocytów w szpiku kostnym, uczestniczy w budowie osłonki mielinowej oraz w syntezie neuroprzekaźników, wspomaga metabolizm węglowodanów i tłuszczów oraz reguluje poziom homocysteiny. Występuje w mięsie, głównie w rybach i owocach morza, w mleku, serach, jajach oraz w niektórych produktach roślinnych. Zbyt niski poziom kobalaminy doprowadzić może do rozwoju anemii megaloblastycznej, zaburzeń neurologicznych oraz depresji.
Witamina C (kwas askorbinowy)
Zawarta jest w wielu owocach i warzywach, przede wszystkim w czarnych porzeczkach, kiwi, truskawkach, papryce, brukselce oraz cytrusach. Wspomaga funkcjonowanie układu odpornościowego, stymuluje produkcję interferonów i pomaga w zwalczaniu infekcji. Jest również niezbędna do syntezy kolagenu i ułatwia wchłanianie żelaza. Kwas askorbinowy znany jest również jako silny przeciwutleniacz, który neutralizuje wolne rodniki i spowalnia proces starzenia się organizmu. Niewystarczająca ilość witaminy C w organizmie może doprowadzić do zmian w obrębie jamy ustnej, ogólnego osłabienia organizmu, zmniejszenia odporności oraz zaburzeń w procesach gojenia się ran czy syntezy kolagenu. Chociaż kwas askorbinowy uważany jest za substancję o niskiej toksyczności, jego nadmiar może powodować wystąpienie zaburzeń trawiennych, kamienicy nerkowej lub wysypkę.
Witamina D
Odpowiedzialna jest głównie za regulację metabolizmu wapniowo-fosforanowego, w tym prawidłowego wchłaniania wapnia i fosforu. Wspomaga układ odpornościowy, zmniejszając ryzyko infekcji i chorób autoimmunologicznych oraz wspiera regenerację neuronów. Podstawowym źródłem witaminy D jest ekspozycja skóry na światło słoneczne. Wytwarzana jest w procesie syntezy pod wpływem promieni UVB. Można ją znaleźć również w rybach morskich, tranie oraz w niewielkiej ilości w jajach i wątróbce. Jej niedobór w organizmie może stać się przyczyną deformacji kostnych i zaburzeń mineralizacji, obniżonej odporności oraz zwiększenia ryzyka złamań kości. Przedawkowanie witaminy D objawiać się może m.in. zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, utratą apetytu, dezorientacją, nadciśnieniem tętniczym czy niewydolnością nerek.
Na podstawie:
- hematoonkologia.pl/informacje-dla-chorych/aktualnosci/id/5525-zywienie-ma-znaczenie-dieta-a-nowotwor,
- hematoonkologia.pl/informacje-dla-chorych/aktualnosci/id/2218-dietetyk-ostroznie-z-suplementacja-w-trakcie-chemioterapii,
- Badian M, Dzierżanowski T, Suplementacja witamin u chorych onkologicznych. Część I – witaminy z grupy B, Medycyna Paliatywna 2018; 10(3): 131–136,
- Zawada K, Znaczenie witaminy C dla organizmu człowieka, Herbalism nr 1(2)/2016,
- Kmieć P, Sworczak K, Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D, Forum Medycyny Rodzinnej 2017;11(1):38-46.
