Nowe wytyczne Komisji Europejskiej dotyczące skriningu raka szyjki macicy – polski program w pełni zgodny z europejskimi standardami

Nowe wytyczne Komisji Europejskiej dotyczące skriningu raka szyjki macicy – polski program w pełni zgodny z europejskimi standardami

Onkologia.edu.pl

W 2023 r. Komisja Europejska opublikowała nowe, zaktualizowane zalecenia dotyczące skriningu raka szyjki macicy, opracowane w ścisłej współpracy z International Agency for Research on Cancer (IARC) oraz Światową Organizacją Zdrowia (WHO)[1]. Wytyczne te, uwzględniając najnowsze dowody naukowe, optymalizują podejście do wczesnej diagnostyki i profilaktyki tej najczęstszej na świecie złośliwej choroby nowotworowej kobiet w wieku produkcyjnym. W zespole ekspertów pracujących nad dokumentem uczestniczył prof. Andrzej Nowakowski kierujący Poradnią Profilaktyki Raka Szyjki Macicy w Narodowym Instytucie Onkologii w Warszawie.

Nowy dokument wyznacza zasady postępowania, które zostały w całości zaimplementowane w polskim Programie Profilaktyki Raka Szyjki Macicy. Stanowi to kluczową informację dla lekarzy rodzinnych, ginekologów oraz specjalistów zdrowia publicznego, biorąc pod uwagę zarówno specyfikę populacji krajowej, jak i międzynarodowe trendy w zakresie profilaktyki nowotworowej[2].

Nowy zakres skriningu

Zgodnie z najnowszymi wytycznymi, programy skriningowe powinny obejmować kobiety w wieku od 25 do 64 lat. Za test przesiewowy pierwszego wyboru uznano wykrywanie wysokoonkogennych genotypów wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV HR), rezygnując z cytologii konwencjonalnej oraz testów łączonych (HPV + cytologia) jako pierwotnych narzędzi przesiewowych[1].

Ta zmiana opiera się na wiarygodnych metaanalizach, wskazujących wyższą czułość testów molekularnych HPV HR w wykrywaniu stanów przedrakowych szyjki macicy (CIN2+) przy jednoczesnym ograniczeniu liczby fałszywie dodatnich wyników i niepotrzebnych interwencji klinicznych[3].

Wytyczne nie rekomendują wykonywania badań przesiewowych w populacji poniżej 25. roku życia ani po ukończeniu 64 lat (z wyjątkiem kobiet z grup szczególnego ryzyka). Uzasadnienie tej decyzji opiera się na analizie populacyjnej częstości występowania stanów przedrakowych i inwazyjnego raka szyjki macicy, a także wynikach długoterminowego monitorowania pacjentek uczestniczących w programach skriningowych.

Prof. Andrzej Nowakowski w swoim komentarzu podkreśla, że kobieta, która regularnie wykonywała badania przesiewowe w kierunku HPV, nie była leczona z powodu zmian przedrakowych szyjki macicy i uzyskała ujemny wynik testu w wieku 64 lat, ma minimalne ryzyko rozwoju raka szyjki macicy w dalszym życiu. Brak jest obecnie wystarczających dowodów naukowych potwierdzających skuteczność kontynuacji skriningu po 64. roku życia w grupie kobiet bez czynników ryzyka[4].

Polski program profilaktyki w praktyce

Ostatnie zmiany w polskim Programie Profilaktyki Raka Szyjki Macicy, wprowadzone w 2024 r., są w pełni zgodne z nową polityką zdrowotną UE. Program zakłada:

  • Zapraszanie do badań kobiet w wieku 25-64 lat;
  • Wykonywanie testu HPV HR jako badania przesiewowego pierwszego wyboru;
  • Odstąpienie od cytologii konwencjonalnej jako testu pierwotnego;
  • Możliwość kontynuowania opieki w trybie indywidualnym dla kobiet powyżej 64. roku życia jedynie w przypadku obecności czynników ryzyka lub nieregularnego uczestnictwa w programie profilaktycznym[5].

Metaanalizy i wyniki badań klinicznych, na których oparto rekomendacje, jednoznacznie wskazują na przewagę testu HPV HR nad cytologią w zakresie wykrywalności zmian CIN2+ (czułość testu HPV HR przekracza 90% przy swoistości zbliżonej do testów cytologicznych)[3]. Implementacja testów molekularnych pozwala na wydłużenie odstępów między badaniami (do 5 lat u kobiet z ujemnym wynikiem), przy zachowaniu wysokiej skuteczności populacyjnej i bezpieczeństwa pacjentek[1].

Zaktualizowane wytyczne oznaczają konieczność:

  • Zapewnienia dostępu do testów HPV HR we wszystkich placówkach realizujących program skriningowy;
  • Prowadzenia rejestracji i monitorowania wyników badań;
  • Edukacji pacjentek na temat zmiany algorytmu skriningowego oraz ograniczeń wiekowych;
  • Indywidualizacji opieki nad pacjentkami po 64. roku życia – szczególnie w kontekście historii badań przesiewowych i obecności czynników ryzyka.

Należy również podkreślić rolę lekarza ginekologa w nadzorze nad kobietami wyłączonymi z programu skriningowego, szczególnie w przypadkach złożonej historii klinicznej lub obecności czynników ryzyka onkologicznego[5].

Zaktualizowane zalecenia Komisji Europejskiej i implementacja ich do praktyki krajowej stanowią przełom w podejściu do profilaktyki raka szyjki macicy w Polsce. Zapewniają one wysoki poziom ochrony zdrowia kobiet, optymalizują wykorzystanie zasobów oraz minimalizują ryzyko nadmiernych interwencji medycznych. Kluczowe znaczenie ma kontynuacja edukacji zarówno wśród personelu medycznego, jak i w populacji kobiet, oraz dalsze monitorowanie efektów wdrożenia programu w perspektywie długoterminowej.

Na podstawie:

1. European Commission, European guidelines and quality assurance scheme for cervical cancer screening. International Agency for Research on Cancer, World Health Organization, 2023. https://cancer-screening-and-care.jrc.ec.europa.eu/en/ec-cvc/european-cervical-cancer-guidelines,
2. European Commission. Official Communication. 2023. https://tiny.pl/2j6cb1_c,
3. Arbyn M, et al. Detecting cervical precancer and reaching underscreened women by using HPV testing on self samples: updated meta-analyses. BMJ. 2018;363:k4823. doi:10.1136/bmj.k4823,
4. Narodowy Instytut Onkologii – post ekspercki prof. Andrzeja Nowakowskiego. Facebook. https://www.facebook.com/NIOPIB/posts/pfbid02g4Hyz5UJAsSwpVgc8XAuRTKLvw3uEMspgW7vePUZLXCNzJqzAYu5ZE2KtT8GpkaYl,
5. Ministerstwo Zdrowia, gov.pl. Program Profilaktyki Raka Szyjki Macicy. 2024. https://www.gov.pl/.