Nowy dokument wyznacza zasady postępowania, które zostały w całości zaimplementowane w polskim Programie Profilaktyki Raka Szyjki Macicy. Stanowi to kluczową informację dla lekarzy rodzinnych, ginekologów oraz specjalistów zdrowia publicznego, biorąc pod uwagę zarówno specyfikę populacji krajowej, jak i międzynarodowe trendy w zakresie profilaktyki nowotworowej[2].
Nowy zakres skriningu
Zgodnie z najnowszymi wytycznymi, programy skriningowe powinny obejmować kobiety w wieku od 25 do 64 lat. Za test przesiewowy pierwszego wyboru uznano wykrywanie wysokoonkogennych genotypów wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV HR), rezygnując z cytologii konwencjonalnej oraz testów łączonych (HPV + cytologia) jako pierwotnych narzędzi przesiewowych[1].
Ta zmiana opiera się na wiarygodnych metaanalizach, wskazujących wyższą czułość testów molekularnych HPV HR w wykrywaniu stanów przedrakowych szyjki macicy (CIN2+) przy jednoczesnym ograniczeniu liczby fałszywie dodatnich wyników i niepotrzebnych interwencji klinicznych[3].
Wytyczne nie rekomendują wykonywania badań przesiewowych w populacji poniżej 25. roku życia ani po ukończeniu 64 lat (z wyjątkiem kobiet z grup szczególnego ryzyka). Uzasadnienie tej decyzji opiera się na analizie populacyjnej częstości występowania stanów przedrakowych i inwazyjnego raka szyjki macicy, a także wynikach długoterminowego monitorowania pacjentek uczestniczących w programach skriningowych.
Prof. Andrzej Nowakowski w swoim komentarzu podkreśla, że kobieta, która regularnie wykonywała badania przesiewowe w kierunku HPV, nie była leczona z powodu zmian przedrakowych szyjki macicy i uzyskała ujemny wynik testu w wieku 64 lat, ma minimalne ryzyko rozwoju raka szyjki macicy w dalszym życiu. Brak jest obecnie wystarczających dowodów naukowych potwierdzających skuteczność kontynuacji skriningu po 64. roku życia w grupie kobiet bez czynników ryzyka[4].
Polski program profilaktyki w praktyce
Ostatnie zmiany w polskim Programie Profilaktyki Raka Szyjki Macicy, wprowadzone w 2024 r., są w pełni zgodne z nową polityką zdrowotną UE. Program zakłada:
- Zapraszanie do badań kobiet w wieku 25-64 lat;
- Wykonywanie testu HPV HR jako badania przesiewowego pierwszego wyboru;
- Odstąpienie od cytologii konwencjonalnej jako testu pierwotnego;
- Możliwość kontynuowania opieki w trybie indywidualnym dla kobiet powyżej 64. roku życia jedynie w przypadku obecności czynników ryzyka lub nieregularnego uczestnictwa w programie profilaktycznym[5].
Metaanalizy i wyniki badań klinicznych, na których oparto rekomendacje, jednoznacznie wskazują na przewagę testu HPV HR nad cytologią w zakresie wykrywalności zmian CIN2+ (czułość testu HPV HR przekracza 90% przy swoistości zbliżonej do testów cytologicznych)[3]. Implementacja testów molekularnych pozwala na wydłużenie odstępów między badaniami (do 5 lat u kobiet z ujemnym wynikiem), przy zachowaniu wysokiej skuteczności populacyjnej i bezpieczeństwa pacjentek[1].
Zaktualizowane wytyczne oznaczają konieczność:
- Zapewnienia dostępu do testów HPV HR we wszystkich placówkach realizujących program skriningowy;
- Prowadzenia rejestracji i monitorowania wyników badań;
- Edukacji pacjentek na temat zmiany algorytmu skriningowego oraz ograniczeń wiekowych;
- Indywidualizacji opieki nad pacjentkami po 64. roku życia – szczególnie w kontekście historii badań przesiewowych i obecności czynników ryzyka.
Należy również podkreślić rolę lekarza ginekologa w nadzorze nad kobietami wyłączonymi z programu skriningowego, szczególnie w przypadkach złożonej historii klinicznej lub obecności czynników ryzyka onkologicznego[5].
Zaktualizowane zalecenia Komisji Europejskiej i implementacja ich do praktyki krajowej stanowią przełom w podejściu do profilaktyki raka szyjki macicy w Polsce. Zapewniają one wysoki poziom ochrony zdrowia kobiet, optymalizują wykorzystanie zasobów oraz minimalizują ryzyko nadmiernych interwencji medycznych. Kluczowe znaczenie ma kontynuacja edukacji zarówno wśród personelu medycznego, jak i w populacji kobiet, oraz dalsze monitorowanie efektów wdrożenia programu w perspektywie długoterminowej.
Na podstawie:
1. European Commission, European guidelines and quality assurance scheme for cervical cancer screening. International Agency for Research on Cancer, World Health Organization, 2023. https://cancer-screening-and-care.jrc.ec.europa.eu/en/ec-cvc/european-cervical-cancer-guidelines,
2. European Commission. Official Communication. 2023. https://tiny.pl/2j6cb1_c,
3. Arbyn M, et al. Detecting cervical precancer and reaching underscreened women by using HPV testing on self samples: updated meta-analyses. BMJ. 2018;363:k4823. doi:10.1136/bmj.k4823,
4. Narodowy Instytut Onkologii – post ekspercki prof. Andrzeja Nowakowskiego. Facebook. https://www.facebook.com/NIOPIB/posts/pfbid02g4Hyz5UJAsSwpVgc8XAuRTKLvw3uEMspgW7vePUZLXCNzJqzAYu5ZE2KtT8GpkaYl,
5. Ministerstwo Zdrowia, gov.pl. Program Profilaktyki Raka Szyjki Macicy. 2024. https://www.gov.pl/.
