Zalecane badania profilaktyczne
W zależności od wieku pacjenta zmieniają się zalecenia dotyczące badań profilaktycznych. Poniżej znajdziesz zestawienie najważniejszych badań, które warto regularnie wykonywać poszczególnych przedziałach wiekowych. Dzięki nim zyskujesz pewność, że w porę wykryjesz ewentualne zagrożenia dla zdrowia.
Osoby w wieku 20-39 lat
W młodszych grupach wiekowych profilaktyka zdrowotna jest często bagatelizowana, tymczasem regularne badania już od wczesnej dorosłości pozwalają na szybkie wykrycie nieprawidłowości i uniknięcie poważnych konsekwencji w przyszłości. Oto badania, które warto wykonywać systematycznie, by zadbać o swoje zdrowie na lata:
- Morfologia krwi, OB, glukoza, badanie ogólne moczu: zalecane do wykonywania raz w roku. Dzięki nim można w szybki sposób skontrolować podstawowe parametry zdrowia.
- Lipidogram: zalecany do wykonywania co 5 lat, częściej przy obciążeniach rodzinnych. Badanie pomaga we wczesnym wykryciu zaburzeń lipidowych, a dzięki temu - w zapobieganiu miażdżycy.
- Pomiar ciśnienia tętniczego: zalecany do wykonywania raz w roku. Badanie pomaga w wykryciu nadciśnienia i jego powikłań.
- USG jamy brzusznej: zalecane do wykonywania co 3-5 lat. Pomaga w wykrywaniu zmian w narządach wewnętrznych.
- RTG klatki piersiowej: zalecane do wykonywania co 5 lat, natomiast w przypadku osób palących - co roku. Badanie może ujawnić wczesne zmiany nowotworowe.
- Samobadanie piersi/jąder: zalecane do wykonywania co miesiąc. Badania te są prostym i skutecznym narzędziem do wczesnego wykrycia guzów.
- Cytologia (u kobiet): zalecana do wykonywania co 3 lata od ukończenia 25. roku życia. Badanie pozwala wykryć zmiany przedrakowe.
- Badanie ginekologiczne (u kobiet): zalecane do wykonywania raz w roku. Badanie pomaga zadbać o zdrowie intymne i hormonalne.
Osoby w wieku 40-49 lat
W tej grupie wiekowej dochodzą nowe zalecenia. Osoby po 40. roku życia powinny rozszerzyć zakres badań o te związane z chorobami sercowo-naczyniowymi i nowotworami. Regularne badania dają Ci szansę na utrzymanie dobrej kondycji w kluczowym okresie życia. Należą do nich:
- Wszystkie badania skierowane do grupy w wieku 20-39 lat, a ponadto:
- EKG serca: zalecane do wykonywania co 3 lata. Badanie umożliwia wczesną diagnozę problemów z sercem.
- Test na krew utajoną w kale: zalecane do wykonywania co roku. Pomaga w skutecznych wykrywaniu raka jelita grubego.
- Badanie poziomu PSA (u mężczyzn): zalecane do wykonywania co roku od ukończenia 45. roku życia. Jest szansą na wczesne wykrycie raka prostaty.
- USG piersi (u kobiet): zalecane do wykonywania co roku. Badanie to jest uzupełnieniem samobadania piersi i mammografii.
- USG przezpochwowe (u kobiet): zalecane do wykonywania co 2 lata. Badanie pomaga w diagnozowaniu zmian w narządach rodnych.
Osoby w wieku 50 lat i więcej
Powyżej 50. roku życia rośnie ryzyko nowotworów, dlatego szczególną uwagę należy zwrócić na badania przesiewowe, takie jak kolonoskopia czy mammografia. Dzięki nim możesz uniknąć poważnych chorób i cieszyć się zdrowiem przez kolejne dekady. Dla tej grupy wiekowej zalecane są następujące badania:
- Wszystkie badania skierowane do grupy w wieku 40-49 lat, a ponadto:
- Kolonoskopia: zalecana do wykonywania co 10 lat; w przypadku obciążeń rodzinnych badanie powinno być wykonywane wcześniej. Jest jednym z najskuteczniejszych sposobów na wykrycie raka jelita.
- Mammografia (u kobiet): zalecana do wykonywania co 2 lata, od 50. do 69. roku życia. Badanie zwiększa wykrywalność raka piersi na wczesnym etapie.
- Badanie densytometryczne (gęstości kości): zalecane do wykonywania raz na 10 lat. Zapobiega złamaniom i osteoporozie.
- RTG klatki piersiowej: zalecane do wykonywania co 5 lat, natomiast osoby palące powinny wykonywać je co roku, w celu skontrolowania zdrowia płuc.
- Badanie okulistyczne: zalecane do wykonywania raz w roku. Badanie zapobiega utracie wzroku oraz chorobom oczu.
Przygotowanie do badań
Odpowiednie przygotowanie do badań profilaktycznych jest kluczowe, by uzyskać wiarygodne wyniki. Poniżej przedstawiamy szczegółowe zalecenia dla każdego rodzaju badania, które zostało dotychczas wymienione. Dzięki właściwemu przygotowaniu badania przebiegają sprawnie i komfortowo, a ich wyniki są dokładniejsze i bardziej przydatne w ocenie stanu zdrowia.
- Badania krwi i moczu: należy być na czczo (minimum 8 godzin bez jedzenia), unikać intensywnego wysiłku dzień wcześniej oraz pić dużo wody.
- Lipidogram: należy być na czczo, najlepiej po lekkiej kolacji poprzedniego dnia oraz unikać tłustych potraw i alkoholu.
- Pomiar ciśnienia tętniczego: minimum 5 minut odpoczynku przed pomiarem, co najmniej 30 minut przed należy unikać kofeiny i nikotyny.
- USG jamy brzusznej: należy być na czczo przez co najmniej 6 godzin, dzień wcześniej unikać potraw powodujących wzdęcia, ponadto można przyjąć preparat odgazowujący.
- RTG klatki piersiowej: nie wymaga specjalnych przygotowań, najlepiej przyjść w ubraniu bez metalowych elementów.
- Samobadanie piersi/jąder: najlepiej wykonywać je po kąpieli, obserwując ewentualne zmiany w strukturze i wyglądzie.
- Cytologia: badania nie należy wykonywać w trakcie miesiączki, na 24-48 godzin badaniem należy unikać współżycia, irygacji i stosowania leków dopochwowych.
- Badanie ginekologiczne: podobnie jak w przypadku cytologii, wizytę najlepiej zaplanować między 10. a 20. dniem cyklu.
- EKG serca: nie wymaga specjalnych przygotowań, przed badaniem warto unikać stresu i dużej aktywności fizycznej.
- Test na krew utajoną w kale: trzy dni przed badaniem należy unikać czerwonego mięsa oraz preparatów żelaza, nie można stosować leków przeczyszczających.
- Badanie PSA: na kilka dni przed badaniem należy unikać ejakulacji, jazdy na rowerze oraz wykonywania badań prostaty.
- USG piersi i przezpochwowe: nie wymaga specjalnego przygotowania, warto przynieść wcześniejsze wyniki badań, jeśli się je wykonywało dotychczas.
- Kolonoskopia: wymaga ściśle określonej diety oraz oczyszczenia jelit specjalnym preparatem, zgodnie z zaleceniami lekarza.
- Mammografia: przed badaniem nie można stosować dezodorantów, talku ani balsamów pod pachami, badanie najlepiej wykonać w pierwszej połowie cyklu.
- Densytometria: w dniu badania nie można przyjmować suplementów wapnia, warto przynieść wcześniejsze wyniki badań, jeśli się je wykonywało dotychczas.
- Badanie okulistyczne: należy zabrać ze sobą okulary, jeśli się nimi posługujesz, możliwe, że w ramach badaniach zostaną podane krople rozszerzające źrenice, dlatego po przeprowadzeniu badania nie należy prowadzić auta.
Bezpłatne programy profilaktyczne w Polsce (stan na maj 2025 r.)
Polski system ochrony zdrowia oferuje szeroki zakres bezpłatnych programów profilaktycznych. Skierowane są one do różnych grup wiekowych i pomagają w wykrywaniu najczęstszych chorób cywilizacyjnych i nowotworów. Korzystając z tych programów, możesz dbać o zwoje zdrowie bez ponoszenia dodatkowych kosztów, a jednocześnie zyskujesz szybki dostęp do specjalistycznych badań.
- Program Profilaktyka 40 PLUS: skierowany do osób powyżej 40. roku życia. Obejmuje zestaw badań diagnostycznych, takich jak morfologia krwi, stężenie glukozy, lipidogram, badanie ogólne moczu, a także ocena ryzyka chorób serca i cukrzycy. Program można zrealizować bez skierowania, zapisując się online na Internetowym Koncie Pacjenta.
- Program badań przesiewowych raka jelita grubego: skierowany do osób w wieku 50-65 lat. Zakłada bezpłatne wykonanie kolonoskopii co 10 lat. Osoby z grupy ryzyka, m.in. z rodzinną historią choroby, mogą być objęte częstszymi badaniami.
- Program profilaktyki raka piersi: skierowany jest do kobiet w wieku 50-69 lat. Umożliwia wykonanie bezpłatnej mammografii co 2 lata. Badanie można wykonać bez skierowania w placówkach biorących udział w programie.
- Program profilaktyki raka szyjki macicy: skierowany do kobiet w wieku 25-59 lat. Obejmuje wykonanie cytologii co 3 lata. Program jest skierowany przede wszystkim do kobiet, które nie były badanie w ostatnich latach i nie korzystają z prywatnych usług.
- Program profilaktyki chorób układu krążenia: adresowany jest do osób w wieku 35-65 lat bez wcześniej rozpoznanych chorób sercowo-naczyniowych. Obejmuje ocenę ryzyka miażdżycy i zawału serca oraz wykonanie podstawowych badań laboratoryjnych. Powtarzany jest co 5 lat.
- Program profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POChP): skierowany jest do osób palących oraz byłych palaczy. Obejmuje m.in. wywiad zdrowotny, ocenę ekspozycji na dym tytoniowy i badania spirometryczne.
W maju 2025 r. uruchomiono dodatkowo pilotażowy program przesiewowy w kierunku raka płuca dla osób w wieku 55-74 lat z historią palenia tytoniu. Program opiera się na niskodawkowej tomografii komputerowej (niskodawkowe TK klatki piersiowej) wykonywanej raz na dwa lata.
Więcej informacji oraz możliwość zapisania się na badania dostępne są na stronie pacjent.gov.pl.
Regularne badania profilaktyczne są kluczowe dla wczesnego wykrywania chorób, w tym nowotworów. Dzięki nim możliwe jest rozpoczęcie leczenia na wczesnym etapie, co znacząco zwiększa szanse na pełne wyleczenie. W Polsce dostępne są liczne bezpłatne programy profilaktyczne, z których warto korzystać. Pamiętaj, że profilaktyka to inwestycja w Twoje zdrowie i życie. Działa szybciej, taniej i skuteczniej niż leczenie choroby na późnym etapie. Wybierając badania profilaktyczne, wybierasz dłuższe, zdrowsze i spokojniejsze życie.
Tabela badań profilaktycznych w wersji do druku
Zapraszamy także do skorzystania z kalkulatora morfologii, który został stworzony, by pomóc Ci w interpretacji najistotniejszych parametrów badania morfologicznego krwi.
Na podstawie:
- https://pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne
- https://www.gov.pl/web/zdrowie/profilaktyka-onkologiczna
- https://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/programy-profilaktyczne/program-badan-przesiewowych-raka-jelita-grubego/
- https://planujedlugiezycie.pl/promocja-zdrowia-i-profilaktyka-nowotworowa/
