Czynniki niemodyfikowalne
Wiek
Ryzyko zachorowania wzrasta z wiekiem. W USA w latach 2013-2015 prawdopodobieństwo rozwoju raka piersi wynosiło:
- do 49. roku życia – 2,1% (1 na 49 kobiet),
- 50–59 lat – 2,4% (1 na 42),
- 60–69 lat – 3,5% (1 na 28),
- 70+ lat – 7% (1 na 14),
- całkowite ryzyko życiowe – 12,9% (1 na 8).
Płeć
Rak piersi występuje niemal wyłącznie u kobiet; przypadki występowania u mężczyzn są rzadkie.
Rasa i pochodzenie etniczne
Najwyższą zapadalność notuje się u kobiet rasy białej. Kobiety czarnoskóre, mimo niższej zachorowalności, cechują się wyższą śmiertelnością (o 38%) i częstszym występowaniem nowotworów potrójnie ujemnych (TNBC). Kobiety pochodzenia azjatyckiego i latynoskiego mają ogólnie niższe ryzyko, choć liczba zachorowań w tych grupach szybko rośnie.
Wzrost
Wyższy wzrost koreluje z większym ryzykiem zachorowania, zarówno przed, jak i po menopauzie. Prawdopodobnie przez ekspozycje na czynniki wzrostu w dzieciństwie.
Gęstość gruczołu piersiowego
Duży udział tkanki gruczołowej (powyżej 75%) w strukturze piersi wiąże się z wyższym ryzykiem zachorowania na raka piersi. Gęstość gruczołu piersiowego ma podłoże genetyczne, ale wpływają na nią również dieta, hormony i aktywność fizyczna.
Zmieniona gęstość kości (BMD)
Wyższa mineralna gęstość kości może być wskaźnikiem długotrwałej ekspozycji na estrogeny, co przekłada się na zwiększone ryzyko raka piersi.
Zmiany łagodne piersi
Zmiany proliferacyjne, szczególnie z atypią, znacząco zwiększają ryzyko rozwoju nowotworu.
Czynniki hormonalne
Poziom estrogenów
Zarówno przed, jak i po menopauzie wyższe stężenie endogennych estrogenów zwiększa ryzyko raka piersi, zwłaszcza typów hormonozależnych (ER+).
Hormonalna terapia zastępcza (HTZ)
Stosowanie terapii złożonej (estrogen + gestagen) wiąże się z podwyższonym ryzykiem. Monoterapia estrogenowa po histerektomii może natomiast zmniejszać to ryzyko.
Antykoncepcja hormonalna
Złożone doustne środki antykoncepcyjne nieznacznie podnoszą ryzyko, ale efekt ten zanika w ciągu 2-5 lat od zaprzestania ich stosowania.
Androgeny i insulinooporność
Podwyższone poziomy testosteronu oraz insulinooporność są również związane z większym ryzykiem zachorowania, szczególnie na nowotwory ER+.
Czynniki reprodukcyjne
Wczesna menarche i późna menopauza
Im dłuższy czas ekspozycji na estrogeny, tym większe ryzyko raka piersi.
Bezdzietność i wiek przy pierwszym porodzie
Kobiety, które nie rodziły, są bardziej narażone na rozwój raka piersi. Ryzyko wzrasta również wraz z późniejszym wiekiem pierwszego porodu.
Brak karmienia piersią
Zwiększa ryzyko, zwłaszcza wystąpienia podtypu TNBC.
Czynniki związane z masą ciała
Po menopauzie
Otyłość (BMI ≥30 kg/m²) i nadwaga (BMI ≥25 kg/m²) istotnie zwiększa ryzyko zachorowania, głównie poprzez większą produkcję estrogenów w tkance tłuszczowej oraz związaną z nią hiperinsulinemię.
Przed menopauzą
Paradoksalnie, u młodych kobiet (zwłaszcza w wieku 18-24) wyższe BMI może działać ochronnie – prawdopodobnie w wyniku zaburzeń cykli owulacyjnych.
Utrata masy ciała i aktywność fizyczna
Regularna aktywność i redukcja masy ciała po menopauzie istotnie obniżają ryzyko raka – nawet o 50%. Nawet niewielki spadek BMI może przynieść wymierne korzyści zdrowotne.
Styl życia
Aktywność fizyczna
Każdy rodzaj aktywności (rekreacyjnej, domowej, zawodowej) działa ochronnie.
Spożycie alkoholu
Nawet umiarkowane ilości (np. cztery kieliszki wina tygodniowo) zwiększają ryzyko poprzez podwyższenie poziomu estrogenów, stres oksydacyjny i zaburzenia metabolizmu folianów.
Palenie tytoniu i ekspozycja na dym tytoniowy
Zarówno palenie czynne, jak i bierne umiarkowanie zwiększają ryzyko raka piersi.
Dieta
Mięso czerwone i smażone
Spożywanie dużych ilości smażonego, dobrze wysmażonego mięsa (bogatego w heterocykliczne aminy aromatyczne) może zwiększać ryzyko nowotworów ER+.
Soja i izoflawony
Związki te mają działanie estrogenopodobne. Ich spożycie, szczególnie w dzieciństwie i okresie dojrzewania, może działać ochronnie – głównie u kobiet azjatyckiego pochodzenia.
Witamina D i karotenoidy
Wyższy poziom witaminy D, zwłaszcza u młodych kobiet, może chronić przed rakiem. Jednak suplementacja nie przynosi jednoznacznych korzyści i nie jest rekomendowana w profilaktyce. Karotenoidy (z warzyw) również mogą działać ochronnie, choć dane są mniej spójne.
Dieta w okresie dojrzewania
W tym kluczowym okresie dieta bogata w mleko, witaminę D, tłuszcze roślinne i fitoestrogeny może zmniejszać ryzyko zachorowania. Z kolei wysokie spożycie mięsa i produktów o wysokim indeksie glikemicznym może to ryzyko zwiększać. Dane z tego zakresu są trudne do interpretacji.
Inne czynniki
Zachorowanie na raka piersi w wywiadzie
Kobiety, które przeszły raka piersi, są bardziej narażone na wystąpienie nowotworu w drugiej piersi.
Wywiad rodzinny i mutacje genetyczne
Obecność raka piersi u krewnych pierwszego stopnia oraz występowanie mutacji BRCA1/2 (odpowiedzialnych za ok. 6% przypadków) znacząco zwiększają ryzyko. Kobiety z mutacją w BRCA1 mają 60-90% ryzyka zachorowania, a z BRCA2 – 40-85%. Inne geny o podwyższonym ryzyku to: PALB2, CHEK2, ATM, RAD51C, RAD51D, BARD1.
Promieniowanie jonizujące
Ekspozycja w młodym wieku, np. w trakcie leczenia chłoniaka Hodgkina, znacząco podnosi ryzyko rozwoju raka piersi, szczególnie u dziewcząt w wieku 10–14 lat.
Indeks rozwoju społecznego (HDI)
Wyższa zachorowalność obserwowana jest w krajach o wysokim HDI, co może wynikać z dłuższego życia, stylu życia oraz lepszego dostępu do diagnostyki.
Na podstawie:
- Factors that modify breast cancer risk in females - UpToDate.
- Bray F, Laversanne M, Sung H, et al. Global cancer statistics 2022: GLOBOCAN estimates of incidence and mortality worldwide for 36 cancers in 185 countries. CA Cancer J Clin. 2024; 74: 229-263.
- Giaquinto AN, Sung H, Miller KD, et al. Breast Cancer Statistics, 2022. CA Cancer J Clin. 2022; 72: 524-541.
- Jassem J, Krzakowski Zespół autorski M, Krzakowski M, et al. WYTYCZNE POSTĘPOWANIA DIAGNOSTYCZNO-TERAPEUTYCZNEGO Rak piersi Breast cancer.
- Linos E, Willett WC. Diet and Breast Cancer Risk Reduction. 2007.
