W Polsce sytuacja również jest poważna. Według najnowszych dostępnych danych, w 2022 roku w Polsce zdiagnozowano 181,3 tysiąca nowych przypadków nowotworów złośliwych, a 96 tysięcy osób zmarło z ich powodu. Nowotwory stanowiły 23% wszystkich zgonów wśród mężczyzn i 20% wśród kobiet. Szczególnie niepokojące są dane dotyczące kobiet poniżej 65. roku życia, wśród których nowotwory były główną przyczyną zgonów.
Prognozy wskazują na dalszy wzrost liczby zachorowań na nowotwory w Polsce. Według szacunków, do 2040 roku liczba nowych przypadków nowotworów może wzrosnąć o 19%. Wzrost ten jest związany z procesem starzenia się społeczeństwa oraz wpływem czynników ryzyka, takich jak palenie tytoniu, niezdrowa dieta czy brak aktywności fizycznej.
Najczęściej diagnozowane nowotwory w Polsce to rak płuca, piersi, jelita grubego oraz prostaty. W 2022 roku te cztery typy nowotworów stanowiły znaczną część wszystkich diagnozowanych przypadków. Wzrost liczby zachorowań na nowotwory stanowi poważne wyzwanie dla systemu opieki zdrowotnej w Polsce. Konieczne jest zwiększenie nakładów na profilaktykę, wczesne wykrywanie oraz leczenie nowotworów, aby sprostać rosnącej liczbie pacjentów i poprawić wskaźniki przeżywalności.
Badania naukowe wskazują, że ponad 90% przypadków nowotworów zależy od czynników zewnętrznych. Styl życia, dieta, aktywność fizyczna oraz unikanie substancji rakotwórczych mają ogromny wpływ na ryzyko zachorowania na nowotwory. Aby skutecznie zmniejszyć ryzyko, warto wdrożyć zalecenia Europejskiego kodeksu walki z rakiem, zestawu 12 zaleceń opracowanych przez ekspertów, mających na celu zmniejszenie ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe poprzez promowanie zdrowego stylu życia i regularnych badań profilaktycznych. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że stosowanie się do tych zaleceń może obniżyć liczbę zgonów spowodowanych nowotworami nawet o 50% w Europie.
12 zaleceń Europejskiego kodeksu walki z rakiem
- Nie pal
Palenie tytoniu jest główną przyczyną zgonów nowotworowych. Dym tytoniowy zawiera około 7 000 substancji chemicznych, z czego ponad 70 jest silnie rakotwórczych. W
- Stwórz środowisko wolne od dymu tytoniowego
Bierne palenie, czyli wdychanie dymu tytoniowego z otoczenia, również zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory. Unikaj przebywania w miejscach, gdzie pali się papierosy, aby ograniczyć narażenie na szkodliwe substancje.
- Utrzymuj prawidłową wagę ciała
Otyłość to drugi po paleniu tytoniu najważniejszy czynnik zwiększający ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych. Otyłość przyczynia się również do innych chorób, m.in. chorób układu krążenia.
- Bądź aktywny fizycznie
Aktywność fizyczna jest udowodnionym czynnikiem chroniącym przed nowotworami, takimi jak rak jelita grubego czy rak piersi. Kodeks zaleca codzienną aktywność fizyczną: 60 minut umiarkowanej lub 30 minut intensywnej.
- Przestrzegaj zasad zdrowego odżywiania
Spożywaj żywność nieprzetworzoną i ogranicz spożycie mięsa, zwłaszcza czerwonego. Zwróć uwagę na ilość spożywanego cukru, aby uniknąć nadwagi i otyłości.
- Ogranicz spożycie alkoholu
Nawet najmniejsza ilość alkoholu ma potencjał rakotwórczy. Maksymalnie ogranicz spożycie alkoholu lub zostań abstynentem. Nie ma bezpiecznej dawki alkoholu, a jego równoczesne spożycie z paleniem papierosów ogromnie zwiększa ryzyko m.in. nowotworów głowy i szyi.
- Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne
Promieniowanie ultrafioletowe (UV) emitowane przez słońce jest czynnikiem rakotwórczym. Chroń się przed nim, unikając ekspozycji na słońce w godzinach 10:00-16:00 oraz stosując ochronne kosmetyki i odzież. Całkowicie zrezygnuj z korzystania z solariów.
- Chroń się przed działaniem substancji rakotwórczych w pracy
Choroba nowotworowa może rozwinąć się w okresie od kilku do nawet kilkudziesięciu lat od momentu pierwszego kontaktu z czynnikiem rakotwórczym. Przestrzegaj przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP).
- Chroń się przed promieniowaniem radonowym w domu
Radon to gaz szlachetny, bez zapachu i koloru, który ma działanie rakotwórcze na płuca. Dowiedz się, czy jesteś narażony na naturalne promieniowanie spowodowane jego działaniem i podejmij działania zmniejszające jego poziom.
- (dla kobiet): Karm piersią i ogranicz stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ)
Karmienie piersią obniża ryzyko zachorowania kobiet m.in. na raka piersi i jajnika. Przedłużone stosowanie HTZ, łagodzącej objawy menopauzy, może zwiększać ryzyko zachorowania na raka piersi.
- Zaszczep dzieci przeciwko HBV i HPV
Wirusowe lub bakteryjne czynniki infekcyjne są odpowiedzialne za 15-20% nowotworów złośliwych. Aby uniknąć zachorowania na raka wątroby i raka szyjki macicy, zaszczep swoje dzieci przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu B (HBV) oraz wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV).
- Korzystaj z badań przesiewowych w kierunku wczesnego wykrywania raka:
- piersi – mammografia,
- szyjki macicy – cytologia,
- jelita grubego – kolonoskopia.
Badania te są w pełni bezpieczne i refundowane w ramach programów przesiewowych. Dzięki nim można wykryć chorobę na bardzo wczesnym etapie zaawansowania – co znacząco ułatwia jej leczenie – a nawet wykryć zmiany przednowotworowe.
Na podstawie: European Cancer Information System, 2020. Krajowy Rejestr Nowotworów, 2022. Schüz, J., Espina, C., Villain, P., et al. (2015). European Code against Cancer 4th Edition: 12 ways to reduce your cancer risk. Cancer Epidemiology, 39S, S1–S1. OECD/European Commission (2025), Krajowe profile dotyczące nowotworów: Polska 2025, Krajowe profile dotyczące nowotworów, OECD Publishing, Paryż, https://doi.org/10.1787/dbc6b1f7-pl.
