Domowa apteczka pod kontrolą: 5 zasad, które chronią zdrowie całej rodziny

Jak bezpiecznie przechowywać leki? 5 kluczowych zasad, które mogą uratować zdrowie

Odpowiednie przechowywanie leków ma fundamentalne znaczenie dla ich skuteczności, bezpieczeństwa i trwałości. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że niewłaściwe warunki przechowywania mogą prowadzić do degradacji substancji czynnych, zmniejszenia skuteczności leków, a nawet powstawania toksycznych produktów ubocznych. Właściwe miejsce, temperatura i sposób przechowywania leków mają wpływ na ich jakość, a tym samym na zdrowie.

1. Przechowuj leki w chłodnym, suchym i ciemnym miejscu

Większość leków powinna być przechowywana w temperaturze pokojowej, czyli od 15 do 25°C, w miejscach zabezpieczonych przed działaniem światła, wilgoci i skrajnych temperatur. Zbyt wysoka temperatura może prowadzić do rozkładu chemicznego substancji czynnych, co skutkuje obniżeniem ich działania terapeutycznego. Na przykład aspiryna w wilgotnym środowisku rozkłada się na ocet i kwas salicylowy, co może prowadzić do podrażnień żołądka. Przechowywanie leków w łazience, gdzie często panuje wysoka wilgotność i zmienne temperatury, to najczęstszy błąd popełniany przez pacjentów. Lepszym wyborem będzie szafka w sypialni lub komoda w klimatyzowanym pokoju. Ważne, aby unikać miejsc nasłonecznionych, w pobliżu grzejników, piekarników czy kuchenek.

2. Trzymaj leki poza zasięgiem dzieci

Dzieci są ciekawe świata, a kolorowe tabletki mogą przypominać cukierki. Według danych CDC (amerykańskie Centra Kontroli i Zapobiegania Chorobom), każdego roku z powodu przypadkowego spożycia leków na oddziały ratunkowe trafiają tysiące dzieci^[1]. Dlatego leki należy przechowywać w miejscach niedostępnych dla dzieci, najlepiej w zamykanych szafkach. Dodatkowo, warto edukować członków rodziny, by nie pozostawiali leków w torebkach, plecakach, na stolikach nocnych czy w łatwo dostępnych szufladach.

3. Nie zmieniaj opakowań - zostaw lek w oryginalnym

Oryginalne opakowanie leków jest specjalnie zaprojektowane, by chronić ich zawartość przed działaniem czynników zewnętrznych, takich jak światło, powietrze czy wilgoć. Co więcej, zawiera ono ważne informacje, takie jak nazwa leku, dawkowanie, data ważności, numer serii i instrukcje dotyczące stosowania. Przenoszenie leków do innych pojemników zwiększa ryzyko pomyłki, np. przyjęcia niewłaściwej dawki lub pomylenia preparatów. W przypadku wystąpienia działań niepożądanych lub reklamacji, oryginalne opakowanie umożliwia identyfikację partii leku.

4. Zadbaj o leki w podróży

Podróżując pamiętaj, że warunki zewnętrzne mogą drastycznie wpłynąć na skuteczność leków. W samochodzie, zwłaszcza latem, temperatura może przekraczać 50°C, co grozi przegrzaniem leków i ich degradacją. Nigdy nie zostawiaj leków w bagażniku ani schowku. Zawsze zabieraj je ze sobą w podręcznej torbie. Podczas lotów samolotem trzymaj leki w bagażu podręcznym, najlepiej w oryginalnym opakowaniu i razem z kopią recepty lub zaświadczeniem lekarskim. W przypadku leków wymagających chłodzenia, np. insuliny czy niektórych szczepionek, zadbaj o odpowiedni pojemnik chłodzący i termometr. Skonsultuj się z farmaceutą lub lekarzem, jak bezpiecznie transportować dany lek.

5. Regularnie przeglądaj domową apteczkę

Z czasem w apteczkach gromadzi się wiele leków, których już nie używamy albo których data ważności dawno minęła. Przynajmniej raz na 3-6 miesięcy sprawdź zawartość apteczki. Przeterminowane leki mogą być nieskuteczne, a niektóre nawet toksyczne. Przykładem jest tetracyklina, która po czasie może przekształcić się w substancję szkodliwą dla nerek. Leki o zmienionym kolorze, zapachu, konsystencji czy rozpuszczalności należy natychmiast wyrzucić. Pamiętaj, że nie wolno wrzucać leków do toalety ani zlewu. Najlepiej zanieść je do apteki prowadzącej zbiórkę leków przeterminowanych.

Na co jeszcze warto zwrócić uwagę?

Nie przechowuj leków w lodówce, jeśli nie jest to konieczne. Niskie temperatury mogą być równie szkodliwe jak wysokie. Niektóre substancje krystalizują się lub tracą stabilność w chłodzie. Przykładem może być doustny roztwór deksametazonu, który powinien być przechowywany w temperaturze pokojowej.
Usuń wacik z butelek po otwarciu. Zatrzymuje on wilgoć wewnątrz, co może skracać trwałość preparatu.
Nie przyjmuj leków o niepokojącym wyglądzie. Jeśli zauważysz, że tabletki są popękane, zbrylone, zmieniły barwę lub zapach – wyrzuć je.
Zgłaszaj brak działania leku. Jeśli nie działa on zgodnie z oczekiwaniami, zapytaj lekarza lub farmaceutę, czy sposób przechowywania mógł wpłynąć na jego skuteczność.

Co zrobić z lekami przeterminowanymi lub niepotrzebnymi?

Nigdy nie wyrzucaj leków do kosza na śmieci ani nie spuszczaj ich w toalecie – może to prowadzić do skażenia gleby, wód gruntowych i ekosystemów wodnych. Substancje czynne obecne w lekach nie są całkowicie neutralizowane podczas standardowego oczyszczania ścieków, przez co mogą trafiać do środowiska i wpływać negatywnie na rośliny, zwierzęta, a nawet ludzi.
Najbezpieczniejszym i zalecanym sposobem pozbycia się niepotrzebnych lub przeterminowanych leków jest ich zwrócenie do apteki, która prowadzi specjalną zbiórkę odpadów farmaceutycznych. Tego typu odpady są utylizowane w sposób kontrolowany i zgodny z przepisami środowiskowymi – najczęściej poprzez spalanie w specjalistycznych instalacjach.

Jak postępować z lekami do utylizacji?

Nie usuwaj etykiet z opakowań – zawarte na nich informacje mogą być pomocne dla personelu apteki przy segregacji odpadów.
Nie otwieraj blistrów i nie wysypuj tabletek do jednego pojemnika – oddawaj leki w całości, w miarę możliwości w oryginalnym opakowaniu.
Nie mieszaj leków z odpadkami domowymi (np. kawą, żwirkiem dla kota) – choć takie metody bywają promowane w niektórych krajach, w Polsce obowiązuje zasada zwrotu leków do aptek.

Leki po zmarłym członku rodziny

Leki pozostawione po śmierci bliskiej osoby również należy oddać do apteki. Nie przekazuj ich innym osobom, nawet jeśli cierpią na podobne schorzenia. Każdy lek powinien być przepisywany indywidualnie przez lekarza, z uwzględnieniem stanu zdrowia, wieku, współistniejących chorób i stosowanych leków. Nieodpowiednio stosowany lek może wyrządzić więcej szkody niż pożytku.

Leki wymagające szczególnego przechowywania

Choć wiele leków można bezpiecznie przechowywać w temperaturze pokojowej, istnieją takie, które wymagają szczególnej ostrożności i określonych warunków przechowywania, aby zachować skuteczność i bezpieczeństwo. Nieprawidłowe przechowywanie takich preparatów może prowadzić do utraty ich działania, a w niektórych przypadkach nawet do ich toksyczności. Zawsze należy dokładnie zapoznać się z ulotką informacyjną i w razie wątpliwości skonsultować się z farmaceutą lub lekarzem.

Insulina

Przed otwarciem: przechowuj w lodówce w temperaturze od +2°C do +8°C, najlepiej w oryginalnym opakowaniu, aby chronić ją przed światłem.
Po otwarciu: większość preparatów insuliny można przechowywać w temperaturze pokojowej (maksymalnie +25°C), jednak nie dłużej niż 28 dni.
Nie należy jej zamrażać – zamarznięta insulina traci skuteczność i staje się niebezpieczna.
Unikaj przegrzania – nie przechowuj insuliny w samochodzie, torbie na plażę czy na parapecie, gdzie może być narażona na promienie słoneczne.

Krople do oczu

Po otwarciu krople są ważne zazwyczaj przez 28 dni, niezależnie od daty podanej na opakowaniu – wyjątkiem są specjalne preparaty bez konserwantów, których trwałość może być jeszcze krótsza.
Przechowuj je w temperaturze pokojowej (jeśli nie zalecono inaczej), z dala od światła i ciepła.
Nie dotykaj końcówką zakraplacza oka ani skóry, aby uniknąć kontaminacji – skażone krople mogą prowadzić do infekcji.
Niektóre krople (np. z antybiotykami lub do stosowania po zabiegach) mogą wymagać przechowywania w lodówce – sprawdź informacje w ulotce.

Antybiotyki w zawiesinie

Zwykle wymagają przechowywania w lodówce po przygotowaniu – w temperaturze +2°C do +8°C.
Przed każdym użyciem butelkę należy dokładnie wstrząsnąć, aby równomiernie rozprowadzić zawiesinę.
Takie antybiotyki mają określony okres trwałości po rozpuszczeniu – zazwyczaj 5 do 14 dni. Po tym czasie nie należy ich stosować, nawet jeśli nie zostały zużyte do końca.
Nie zamrażaj preparatów i nie przechowuj ich poza lodówką (np. w plecaku szkolnym czy samochodzie), gdyż może to całkowicie zniszczyć lek.

Szczepionki i leki biologiczne

Szczepionki, immunoglobuliny, niektóre preparaty hormonalne czy leki biologiczne muszą być przechowywane w ściśle kontrolowanej temperaturze od +2°C do +8°C.
Ich transport wymaga tzw. łańcucha chłodniczego, czyli zachowania odpowiednich warunków temperaturowych bez przerwy – nawet krótkotrwałe przegrzanie może je zniszczyć.
Fiolki często mają specjalne wskaźniki termiczne (VVM), które zmieniają kolor po przekroczeniu granicznej temperatury – jeśli wskaźnik informuje o przegrzaniu, preparat musi zostać zutylizowany.

Leki dermatologiczne (kremy, maści, czopki)

Kremy i maści mogą się rozwarstwiać lub topić pod wpływem wysokiej temperatury – tracą wtedy swoją jednorodność i skuteczność.
Czopki i pessaria również są wrażliwe na temperaturę – jeśli się rozpuszczą lub zmiękną, nie powinny być używane.
Takie preparaty należy przechowywać w chłodnym, suchym miejscu, niekoniecznie w lodówce, chyba że wskazano inaczej.

Warto pamiętać:

Krople do oczu, syropy i zawiesiny mają ograniczoną trwałość po otwarciu – nawet jeśli nie minął termin ważności, należy je utylizować po upływie zalecanego czasu.
Maści, kremy i czopki, które zmieniły konsystencję, zapach lub uległy rozwarstwieniu, również kwalifikują się do utylizacji.
Wstrzykiwacze, peny, ampułki i fiolki powinny być zwracane w całości – nie rozbieraj ich na części.
Jeśli nie jesteś pewien, czy lek nadaje się jeszcze do użycia – skonsultuj się z farmaceutą.

Prawidłowe przechowywanie leków to nie tylko kwestia ostrożności, ale również bezpieczeństwa zdrowotnego. Leki to produkty wrażliwe na temperaturę, światło, wilgoć i czas. Przechowuj je w chłodnym i suchym miejscu, trzymaj poza zasięgiem dzieci, nie zmieniaj oryginalnych opakowań, regularnie przeglądaj swoją apteczkę i przestrzegaj zaleceń producenta. Dzięki tym prostym zasadom zapewnisz sobie i swojej rodzinie bezpieczeństwo oraz skuteczne działanie przyjmowanych preparatów.

Na podstawie:

Maribeth C. Lovegrove et al. Trends in Emergency Department Visits for Unsupervised Pediatric Medication Exposures, Am J Prev Med. 2023 June ; 64(6): 834–843.
https://medicalguidelines.msf.org/en/viewport/EssDr/english/drug-quality-and-storage-16688167.html
https://www.rdash.nhs.uk/policies/standards-for-the-storage-of-medication/
https://www.fda.gov/drugs/safe-disposal-medicines/disposal-unused-medicines-what-you-should-know
https://www.rdash.nhs.uk/policies/standards-for-the-storage-of-medication
https://ostrowonline.usc.edu/proper-storage-for-medication-prescribed/
https://archiwum.mz.gov.pl/leki/produkty-lecznicze/przechowywanie-lekow/

[1] Maribeth C. Lovegrove et al. Trends in Emergency Department Visits for Unsupervised Pediatric Medication Exposures, Am J Prev Med. 2023 June ; 64(6): 834–843.